W sytuacji pogarszającej się kondycji finansowej pojawia się pytanie - czy za długi można iść do więzienia? Choć sama niewypłacalność nie jest przestępstwem, polskie prawo przewiduje przypadki, w których niespłacone zobowiązania mogą prowadzić do odpowiedzialności karnej. Kiedy długi przekraczają granicę odpowiedzialności cywilnej i stają się podstawą do kary pozbawienia wolności? Odpowiedzi należy szukać w konkretnych przepisach kodeksu karnego, kodeksu wykroczeń i kodeksu karnego skarbowego.
Czy samo niespłacenie długu jest przestępstwem?
Polskie prawo nie przewiduje kary pozbawienia wolności za sam fakt niespłacenia zobowiązania finansowego. Dług powstały z umowy kredytowej, zakupu towaru czy usługi telekomunikacyjnej jest zobowiązaniem cywilnym. Oznacza to, że wierzyciel może dochodzić swoich praw na drodze postępowania cywilnego. W takiej sytuacji dłużnik nie podlega przymusowi państwowemu w formie kary więzienia. Egzekucja zobowiązania odbywa się poprzez orzeczenia sądu, a ich wykonaniem zajmuje się komornik.
Kiedy dłużnik może mieć problemy karne?
Sytuacja zmienia się w momencie, gdy brak spłaty nie wynika z trudnej sytuacji finansowej, lecz z działania umyślnego. Kara pozbawienia wolności może spotkać osobę, która np. wyłudza kredyt, uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, nie płaci kary grzywny czy celowo unika egzekucji komorniczej poprzez ukrywanie majątku.
Umyślne unikanie spłaty zobowiązań
Najczęstszym przypadkiem, w którym osoba zadłużona może trafić do więzienia, jest niepłacenie alimentów. Zgodnie z art. 209 kodeksu karnego, kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego, podlega karze ograniczenia wolności, grzywnie lub pozbawienia wolności do roku. Jeśli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż alimentacyjne naraża osobę uprawnioną na brak zaspokojenia podstawowych potrzeb, kara może wynieść nawet do 2 lat więzienia. W praktyce więzienie za długi alimentacyjne jest stosowane wobec osób, które uporczywie uchylają się od zapłaty, mimo że są w stanie to zrobić.
Oszustwo przy zaciąganiu długu
Zupełnie inaczej przedstawia się sytuacja, w której zobowiązanie zostało zaciągnięte w wyniku oszustwa. Osoba, która w celu uzyskania kredytu, pożyczki pieniężnej lub innego instrumentu płatniczego przedkłada nierzetelny dokument lub poświadczające nieprawdę oświadczenie, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Przepis ten znajduje się w art. 297 kodeksu karnego. Może obejmować np. fałszywe zaświadczenia o dochodach przedstawione bankowi czy nieprawdziwe dane o zatrudnieniu. Takie działania uznawane są za działanie na szkodę instytucji finansowej, a w niektórych przypadkach także państwa.
Czym grozi ignorowanie egzekucji komorniczej?
Egzekucja komornicza jest instrumentem dochodzenia roszczeń cywilnych. Jednak ukrywanie majątku przed komornikiem lub udaremnianie wykonania orzeczenia sądu czy innego organu państwowego może prowadzić do odpowiedzialności karnej. Zgodnie z art. 300 kodeksu karnego, kto usuwa, niszczy, zbywa lub ukrywa majątek w celu udaremnienia egzekucji, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Ukarany może zostać również ten, kto pozornie obciąża majątek darowizną czy inną czynnością, której celem jest uszczuplenie zaspokojenia swojego wierzyciela.
Za jakie działania finansowe grozi odpowiedzialność karna?
Nie wszystkie problemy finansowe niosą ryzyko pozbawienia wolności. Sytuacja zmienia się, gdy dłużnik dopuszcza się czynu zabronionego. W takich przypadkach mowa o odpowiedzialności karnej:
– wyłudzenie pożyczki lub kredytu,
– ukrywanie majątku przed wierzycielem,
– uporczywe unikanie wykonania obowiązku alimentacyjnego,
– nieopłacenie kary grzywny i uchylanie się od jej wykonania,
– działanie na szkodę fiskusa – w tym celu zapłacenia mniejszego podatku (np. zaniżanie dochodów lub zatajanie przychodów).
Wyłudzenie pożyczki lub kredytu
W świetle prawa każda osoba, która w celu uzyskania kredytu lub dotacji przedstawia poświadczające nieprawdę dokumenty, podlega karze pozbawienia wolności. Taka odpowiedzialność spoczywa na osobie fizycznej niezależnie od tego, czy otrzymała środki, czy tylko usiłowała je pozyskać. Działanie to narusza zaufanie instytucji finansowych oraz zasady bezpieczeństwa obrotu gospodarczego.
Ukrywanie majątku przed wierzycielem
Ukrywanie majątku to nie tylko działanie nieuczciwe, ale również przestępstwo. Jeśli dłużnik podejmuje czynności zmierzające do pozbawienia wierzyciela możliwości zaspokojenia roszczenia, podlega karze pozbawienia wolności. W praktyce oznacza to odpowiedzialność za działania, które udaremniają egzekucję lub prowadza do sytuacji, w której zaspokojenie roszczenia wierzyciela staje się niemożliwe.
Jakie są konsekwencje cywilne, a jakie karne?
Większość zobowiązań ma charakter cywilny. Wierzyciel może dochodzić ich spłaty przed sądem, a następnie poprzez egzekucję komorniczą. Dłużnik nie jest wówczas karany pozbawieniem wolności. Inaczej wygląda sytuacja, gdy dochodzi do działań świadomych i ukierunkowanych na obejście prawa. Wówczas pojawia się kara pozbawienia wolności, kara grzywny lub kara ograniczenia wolności. Sąd może zasądzić karę zastępczą, np. w przypadku nieopłaconej grzywny, skazując na wykonywanie prac społecznie użytecznych, a jeśli i to okaże się niemożliwe – na areszt.
Dłużnicy, którzy z powodu trudnej sytuacji finansowej nie mogą terminowo regulować zobowiązań, nie muszą obawiać się więzienia. Jednak każdy, kto działa na szkodę wierzyciela lub państwa, powinien liczyć się z surowymi konsekwencjami.
Podsumowanie – kiedy długi mogą mieć skutki prawne wykraczające poza finansowe?
Więzienie za długi jest możliwe, ale jedynie w ściśle określonych przypadkach. Niepłacenie alimentów, wyłudzenie kredytu, ukrywanie majątku, nieopłacenie kary grzywny, działania w celu zapłacenia mniejszego podatku – to działania, które mogą prowadzić do kary pozbawienia wolności. Sam fakt niespłacania zobowiązań finansowych, takich jak raty kredytowe, czynsz czy opłaty za usługi telekomunikacyjne, nie skutkuje karą więzienia. Jednak świadome działania na szkodę wierzyciela mogą przerodzić się w odpowiedzialność karną. W takich przypadkach dłużnik może zostać pozbawiony wolności na mocy wyroku sądu.
Dlatego osoby posiadające niespłacone długi powinny dążyć do ich uregulowania, a w przypadku problemów finansowych rozważyć zawarcie porozumienia z wierzycielem lub skorzystanie z pomocy prawnej, zanim dojdzie do konsekwencji wykraczających poza odpowiedzialność cywilną.
Redakcja "Ratunkowe Finanse".